آزمون دامنه نوسان در تجربه خساپا
دنیای‌اقتصاد: بازار سرمایه ایران در هفته پایانی خردادماه و روزهای نخست تیر، تحت‌‌‌تاثیر جنگ و فضای امنیتی پس از آن، شاهد تغییراتی غیرعادی در روندهای معاملاتی بود. در میان نمادهای متوقف‌‌‌شده و شرایط شکننده بازار، خساپا یکی از مهم‌ترین سهامی بود که پس از حدود ۱۱ روز توقف معاملاتی، بازگشایی شد؛ آن هم نه در شرایط عادی، بلکه در دومین روز کاری پس از جنگ، با بیشترین سطح نااطمینانی و فضای منفی.
آزمون دامنه نوسان در تجربه خساپا
بازگشایی خساپا در شرایطی رخ داد که این نماد به‌‌‌واسطه افشای اطلاعات بااهمیت گروه الف(افزایش نرخ فروش محصولات) انتظار یک واکنش مثبت در بازار داشت. از منظر بنیادی، افزایش نرخ فروش باید به سودآوری شرکت کمک کند و به‌‌‌خصوص در شرایطی که انتظارات تورمی در اقتصاد افزایش یافته، خریداران بالقوه بسیاری می‌توانستند در صف خرید این سهم حاضر شوند. با این حال، آنچه در واقعیت رخ داد، افت نزدیک به ۱۶ درصدی قیمت در غیاب دامنه نوسان و در نخستین روز بازگشایی بود.
در این میان، دو پرسش مهم برای تحلیلگران و ناظران بازار مطرح شده است:
۱. آیا زمان بازگشایی خساپا مناسب انتخاب شد؟
۲. آیا حذف دامنه نوسان واقعا به تعادل سریع‌‌‌تر بازار کمک می‌‌‌کند؟
بازگشایی نمادهای بزرگ پس از افشای اطلاعات، معمولا به‌‌‌گونه‌‌‌ای برنامه‌‌‌ریزی می‌شود که بازار امکان هضم اطلاعات جدید را داشته باشد. در شرایط عادی، تحلیلگران، بازارگردانان و سرمایه‌‌‌گذاران خرد، در یک فضای نسبتا آرام اطلاعات را بررسی می‌‌‌کنند و تصمیم به خرید یا فروش می‌گیرند. اما بازگشایی خساپا درست در دومین روز کاری پس از حمله نظامی و شوک روانی ناشی از آن انجام شد؛ روزی که شاخص کل بورس همچنان زیر فشار عرضه‌ها قرار داشت و نقدشوندگی بازار بسیار پایین بود. در چنین فضایی، خساپا نه‌‌‌تنها فرصت جذب خریدار نداشت، بلکه بسیاری از سرمایه‌‌‌گذاران صرفا به دنبال خروج از موقعیت‌‌‌های پرریسک خود بودند. به عبارت ساده‌‌‌تر، بازگشایی خساپا در زمان اشتباه انجام شد؛ زمانی که حتی یک خبر مثبت نیز نمی‌توانست از شکل‌‌‌گیری صف فروش جلوگیری کند. اگر این بازگشایی به هفته بعد موکول می‌شد – در شرایطی که جو روانی بازار متعادل‌‌‌تر شده – احتمالا با واکنش متفاوتی مواجه بودیم. یکی از ویژگی‌‌‌های خاص بازگشایی نمادها بعد از افشا، حذف دامنه نوسان روزانه است؛ موضوعی که همیشه محل مناقشه بین طرفداران بازار آزاد و حامیان مداخله‌های تنظیم‌‌‌گرانه بوده است. برخی تحلیلگران معتقدند که دامنه نوسان باعث کند شدن روند کشف قیمت و سرکوب واقعیات اقتصادی در بازار می‌شود. از نگاه این گروه، اگر دامنه نوسان وجود نداشت، بسیاری از نمادها به‌‌‌جای درجا زدن در صف خرید یا فروش، در یک یا دو روز تعادل جدید قیمتی را تجربه می‌‌‌کردند. با این دیدگاه، خساپا می‌توانست به یک مصداق تجربی برای ارزیابی فرضیه حذف دامنه نوسان تبدیل شود. اما نکته اینجاست که شرایط غیراستاندارد بازار در زمان بازگشایی خساپا، این آزمون را دچار اخلال کرد. در واقع، نمی‌توان حذف دامنه نوسان را به‌‌‌تنهایی مقصر یا نجات‌‌‌دهنده دانست، وقتی که تمام شرایط پیرامونی(جنگ، نااطمینانی، حجم پایین معاملات) علیه این نماد عمل کرده‌‌‌اند.
جالب‌‌‌تر آنکه، اگرچه خساپا در یک روز ۱۶ درصد افت را تجربه کرد، اما برخلاف حالت عادی، صف فروش سنگینی شکل نگرفت. این نشان می‌دهد که در شرایط خاص، حذف دامنه نوسان می‌تواند از صف‌‌‌سازی‌‌‌های صوری و بی‌‌‌پایان جلوگیری کند، اما به شرط آنکه سایر ارکان بازار(از جمله نقدشوندگی و اعتماد عمومی) نیز در سطح قابل قبولی قرار داشته باشند.
تعادل واقعی، نیازمند زیرساخت واقعی
بازار سرمایه ایران هنوز با چالش‌‌‌هایی ساختاری روبه‌روست: عدم وجود بازارگردان‌‌‌های حرفه‌‌‌ای، نقدشوندگی پایین، معاملات محدود به ساعت خاص و تاثیرپذیری شدید از اخبار سیاسی. در چنین شرایطی، نمی‌توان انتظار داشت که تنها با حذف یک ابزار کنترلی مانند دامنه نوسان، «بازار آزاد» به‌‌‌صورت کامل و کارآ عمل کند. حذف دامنه نوسان اگرچه در تئوری، ابزار خوبی برای رسیدن به قیمت تعادلی است، اما در عمل نیاز به زیرساخت‌‌‌هایی دارد که هنوز در بورس تهران کامل نیست. تجربه خساپا به‌‌‌خوبی نشان داد که بازار به ابزارهای جانبی برای تعادل نیاز دارد؛ اما این ابزارها باید با ظرافت و دقت استفاده شوند. بازگشایی نمادها در زمان مناسب، شفافیت اطلاعاتی، آموزش سرمایه‌‌‌گذاران، حضور بازارگردانان قوی و توسعه ابزارهای مشتقه، همگی شرط لازم برای حذف موفق ابزارهایی مثل دامنه نوسان هستند.
می‌توان گفت خساپا دیروز قربانی انتخاب زمان اشتباه و فضای غیرعادی بازار شد. حذف دامنه نوسان در این نماد نه‌‌‌تنها به تعادل سریع‌‌‌تر کمک نکرد، بلکه به دلیل عدم آمادگی بازار، باعث سقوط آزاد قیمت در روز نخست شد. این تجربه نشان می‌دهد که سیاستگذار بورسی، پیش از حذف یا اعمال هر قاعده‌‌‌ای، باید ملاحظات کلان‌‌‌تری را در نظر بگیرد. بازار آزاد، بدون زیرساخت و اعتماد، به‌‌‌جای فرصت، به تهدید تبدیل می‌شود.
برای ارائه نظر خود وارد حساب کاربری خود شوید
نظرات