فرصت مغفول بورس انرژی
دنیای اقتصاد: با وجود قوانین متعدد بالادستی که بر لزوم عرضه نفت خام و فرآورده‌های نفتی در بورس انرژی برای افزایش شفافیت و رقابت تاکید دارند، بخش عمده معاملات همچنان خارج از بورس و به‌صورت غیرشفاف انجام می‌شود. ناهماهنگی دستگاه‌های متولی، تداوم قیمت‌گذاری دستوری و فقدان اراده سیاسی قاطع، مانع از بهره‌گیری کامل از ظرفیت‌های بورس انرژی شده و ایران را از تبدیل شدن به مرجع قیمت‌گذاری انرژی در منطقه دور نگه داشته است.
فرصت مغفول بورس انرژی
با وجود آنکه قوانین زیادی وجود دارند که بر اهمیت استفاده از ظرفیت‌های بورس انرژی برای عرضه نفت تاکید می‌کنند و تکالیف متعددی هم در این زمینه برای وزارتخانه‌ها وجود دارد، حجم معاملات نفت در بورس انرژی به دلیل عمل نشدن به این قوانین بسیار اندک باقی مانده است. بازار فیزیکی بورس انرژی ظرفیت کامل عرضه نفت خام، میعانات گازی و فرآورده‌های نفتی را داراست و ابزارهای مالی متنوعی مانند گواهی سپرده حامل‌های انرژی نیز در دسترس است، اما عملکرد عملیاتی همراه با همکاری دستگاه‌های متولی به دلیل عدم ایفای تعهدات و استفاده نکردن از زیرساخت‌ها تاکنون محدود بوده است.
ظرفیت‌های قانونی برای افزایش شفافیت
قیمت‌گذاری دستوری و اجرا نشدن کامل قوانین مربوط به حذف تدریجی نظام قیمت‌گذاری دستوری، باعث شده که کشف قیمت شفاف در بورس انرژی به شکل کامل محقق نشود و بخش عمده معاملات نفتی خارج از بورس و در بازارهای غیرشفاف انجام شود. همچنین، برخی ظرفیت‌های قانونی برای تنوع در روش‌های فروش و افزایش صادرات نفت از طریق بورس وجود دارد ولی نهادهای تصمیم‌گیر اقدام موثری در راستای استفاده از ابزارها و راه‌اندازی بازارهای جدید برای صادرات نفت، گاز و فرآورده‌ها نکرده‌اند. معافیت‌ها و مشوق‌های مالیاتی نیز برای فروش حامل‌های انرژی از طریق بورس انرژی پیش‌بینی شده، ولی وزارتخانه‌ها و شرکت‌های دولتی مرتبط به دلایلی از ظرفیت‌های قانونی استفاده نکرده‌اند.
مستندات قانونی این موارد در قوانین متعددی چون قانون وظایف و اختیارات وزارت نفت، قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر، قانون مانع‌زدایی از توسعه صنعت برق و اسناد کلان برنامه‌های توسعه کشور آمده است. در این مستندات، حمایت همه‌جانبه‌ای از معامله نفت در بورس انرژی برای افزایش شفافیت، کشف قیمت واقعی و توسعه صادرات توصیه شده است؛ ولی ناهماهنگی دستگاه‌های متولی، سیاست‌های قیمتی ناکارآمد، فقدان اجرای کامل قوانین بالادستی و ضعف در استفاده از ابزارهای مالی و بازارسازی بورس انرژی منجر به این شده است که با وجود الزامات قانونی، معاملات نفت خام و فرآورده‌های نفتی عمدتا در خارج از بورس انجام شود.
با وجود اینکه تاکنون قوانین مختلفی برای عرضه نفت خام و فرآورده‌های نفتی در بورس انرژی به تصویب رسیده است، کارشناسان این حوزه معتقدند که نقض‌های قانونی موجود ناشی از علل مختلفی است. فرار از شفافیت در اقتصاد انرژی، تصدی‌گری نهادهای مسوول و رانت‌های مربوط به دسترسی به منافع اقتصادی از جمله این دلایل هستند. قیمت‌گذاری دستوری در خارج از بورس به نهادهای مرتبط اجازه می‌دهد قیمت‌ها را به‌صورت غیررقابتی و بر اساس ملاحظات غیراقتصادی تعیین کنند. کشف قیمت از طریق بورس این انحصار را حذف کرده و قیمت‌گذاری را شفاف و رقابتی می‌سازد؛ درحالی‌که معاملات خارج از بورس شفافیت بسیار کمتری دارند. از سویی دیگر عرضه در بورس انرژی نیازمند اعلام عمومی قیمت، حجم و طرفین معامله است که ممکن است با منافع برخی ذی‌نفعان هم‌راستا نباشد.
علاوه بر این موارد، به نظر می‌رسد بخشی از بدنه اجرایی وزارتخانه‌ها یا شرکت‌های مسوول، انگیزه یا ضرورتی برای اصلاح رویه سنتی و پرریسک معاملات خارج از بورس احساس نمی‌کنند و این در حالی است که تحول در این روند نیازمند اراده‌ای قاطع در سطح مدیریت کلان است. با وجود چالش‌ها و موانعی که بر سر راه اصلاح روند موجود قرار دارد، تداوم این روند تاثیرات و پیامدهای مختلفی از جمله عدم شفافیت، فقدان مرجعیت قیمتی، محدود شدن نقش بورس انرژی، کاهش کارآیی بازار و توسعه اقتصاد رانتی دارد که اصلاح رویه فعلی را ضروری می‌سازد.
برای ارائه نظر خود وارد حساب کاربری خود شوید
نظرات