چالش‌ها و امیدها در دنیای دیجیتال
دنیای اقتصاد - عباس بیات : ارزیابی وضعیت متغیرهای درآمدی شرکت‌های حوزه ارتباطات ایران نشان می‌دهد در دوره‌های اخیر رشد درآمدی این صنعت همچون سال‌های گذشته بوده و هیچ جهش درآمدی رقم نخورده است. اصلی‌ترین چالش شرکت‌های مخابراتی در سال‌های اخیر قیمت‌گذاری دستوری تعرفه‌هاست.
چالش‌ها و امیدها در دنیای دیجیتال
این معضل موجب شده است تا شرکت‌های مخابراتی نتوانند زیرساخت‌های خود را توسعه دهند. صنعت ارتباطات، همان ستون فقرات دنیای امروز است. صنعتی که بدون آن تصور زندگی مدرن، آموزش، تجارت و حتی سرگرمی غیرممکن به نظر می‌رسد. در ایران، این صنعت شامل اپراتورهای تلفن همراه، اینترنت ثابت و سیار، مراکز داده، خدمات ارزش افزوده و زیرساخت‌های شبکه‌ای می‌شود. اگر بخواهیم اقتصاد دیجیتال کشور را به یک موجود زنده تشبیه کنیم، ارتباطات همان خون حیاتی است که در رگ‌هایش جریان دارد. از رشد کسب‌وکارهای آنلاین تا امکان آموزش از راه دور، همه‌وهمه به کیفیت و پایداری این صنعت وابسته است.
صنعت ارتباطات در بورس
صنعت مخابرات و ارتباطات در بازار سرمایه ایران یکی از بخش‌های زیربنایی و استراتژیک به شمار می‌آید که همواره مورد توجه سرمایه‌گذاران بوده است. شرکت‌هایی مانند «مخابرات ایران»، «همراه اول» و مجموعه‌های فعال در حوزه دیتا و فیبر، سهم قابل‌توجهی از ارزش بازار این صنعت را تشکیل می‌دهند. ویژگی مهم این بخش، درآمد پایدار ناشی از خدمات ضروری مانند اینترنت و تلفن همراه است. هرچند فشار تعرفه‌های دستوری و هزینه‌های سنگین سرمایه‌گذاری باعث شده تا حاشیه سود این شرکت‌ها در سال‌های اخیر کاهش یابد. نسبت قیمت به درآمد (P/E) این صنعت معمولا نزدیک به میانگین کل بازار قرار دارد و همین موضوع آن را برای سرمایه‌گذاران به گزینه‌ای با ریسک متوسط اما پتانسیل رشد بلندمدت تبدیل می‌کند. رشد تقاضای دیتا، توسعه پروژه‌های فیبر نوری و حرکت به سمت ۵G می‌تواند در سال‌های آینده چشم‌انداز این صنعت را در بورس جذاب‌تر کند؛ البته به شرطی که موانع مقرراتی و اقتصادی به تدریج برطرف شوند.
رکوردشکنی درآمد مخابرات
ارزیابی درآمد شرکت‌های فعال در صنعت ارتباطات نشان می‌دهد که در مقیاس سالانه، متوسط در هر سال ۲۶درصد به میزان درآمد این گروه افزوده شده است. طی سال ۱۴۰۳، مجموع درآمد این صنعت ۸۴هزار و ۳۴۱میلیارد تومان به ثبت رسیده است که در مقایسه با سال ماقبل بهبود ۳۱درصد تجربه کرده است. در سال جاری نیز میزان درآمد شرکت‌های مخابراتی با بهبود همراه شده است. با توجه به عدم انتشار گزارش‌های شهریور ماه برخی از شرکت‌های حوزه ارتباطات، وضعیت درآمدی این صنعت تا انتهای پنج ماهه ابتدای سال جاری بررسی می‌شود.
در مقیاس پنج ماهه میزان درآمد گروه ارتباطات بازار سرمایه به میزان ۱۶هزار و ۸۴۵میلیارد تومان به ثبت رسید که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته افزایش ۲۳درصدی را تجربه کرده است. در این مقیاس بالاترین میزان رشد درآمد را شرکت «اخابر» تجربه کرده است. مخابرات ایران در پنج ماه نخست امسال موفق شده است ۶۴درصد درآمد خود را افزایش دهد و در سال جاری ۴هزار و ۳۸۱میلیارد تومان درآمد کسب کند.
افزایش ضریب نفوذ سیم‌کارت
بازار مخابرات و ارتباطات ایران طی یک دهه گذشته تغییرات شگرفی را تجربه کرده است. ضریب نفوذ سیم‌کارت از مرز صد درصد عبور کرده و کاربران اینترنت همراه از ده‌ها‌میلیون نفر هم گذشته‌اند. درآمدهای سنتی اپراتورها که روزگاری وابسته به مکالمات صوتی بود، حالا جای خود را به اینترنت داده و مصرف دیتا روزبه‌روز بالاتر می‌رود. پروژه‌های ملی توسعه فیبر نوری نیز نویدبخش تحولی تازه در اینترنت ثابت است. برآوردها نشان می‌دهد که اندازه بازار ارتباطات ایران در سال‌های آینده همچنان رشد خواهد کرد، هرچند نرخ رشد آن متوسط و محتاطانه برآورد می‌شود. این در حالی است که فشار تورم و محدودیت‌های سرمایه‌گذاری، مسیر توسعه را پرچالش کرده‌اند.
غول‌های ارتباطات ایران
بازار داخلی در اختیار چند بازیگر اصلی است. همراه اول به‌عنوان قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین اپراتور کشور، ایرانسل به‌عنوان رقیبی جدی و نوآور، و رایتل با سهم کوچک‌تر اما تاثیرگذار، سه ستون اصلی ارتباطات سیار را تشکیل می‌دهند. در کنار آنها، ده‌ها شرکت کوچک‌تر در بخش اینترنت ثابت و FCPها فعالیت دارند که خدمات پهن‌باند خانگی و شرکتی ارائه می‌دهند. هرچند ضریب نفوذ ارتباطات در شهرهای بزرگ چشم‌گیر است، اما شکاف دیجیتال میان مناطق شهری و روستایی همچنان پابرجاست.
سیاستگذاری پرابهام و قیمت‌گذاری دستوری
یکی از اصلی‌ترین دردسرهای اپراتورها در ایران، سیاست‌های تعرفه‌ای دستوری است. قیمت‌ها اغلب پایین‌تر از هزینه واقعی خدمات نگه داشته می‌شود تا فشار کمتری به مردم وارد شود، اما در عمل این تصمیم سودآوری شرکت‌ها را به شدت محدود می‌کند. نتیجه این است که اپراتورها توان کافی برای سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و توسعه زیرساخت ندارند.
سایه تحریم‌ها و محدودیت فناوری
تحریم‌های بین‌المللی دسترسی ایران را به تجهیزات پیشرفته و سرمایه‌گذاری خارجی محدود کرده است. بسیاری از فناوری‌های روز دنیا مثل تجهیزات ۵G یا سرورهای مراکز داده، یا بسیار گران‌تر از حد معمول به دست شرکت‌ها می‌رسند یا اصلا وارد نمی‌شوند. همین موضوع باعث می‌شود فاصله میان صنعت ارتباطات ایران و جهان بیشتر شود. قطع یا محدودسازی اینترنت در مقاطع مختلف نه‌تنها اعتماد کاربران را تضعیف کرده بلکه هزینه‌های اقتصادی هنگفتی به همراه داشته است. بسیاری از کسب‌وکارهای آنلاین در چنین شرایطی زیان می‌بینند و این مساله جذابیت سرمایه‌گذاری در اقتصاد دیجیتال را کاهش می‌دهد.توسعه شبکه‌های فیبر نوری، نگهداری از‌میلیون‌ها خط فعال، نصب هزاران دکل مخابراتی و ارتقای تجهیزات همه به سرمایه‌گذاری هنگفت نیاز دارد.
در شرایطی که نرخ ارز بالا می‌رود و تورم هزینه‌ها را افزایش می‌دهد، اپراتورها با فشار سنگینی برای تامین منابع مواجه هستند. اگرچه در برخی نقاط ایران آزمایش‌های محدودی برای راه‌اندازی ۵G انجام شده، اما تجاری‌سازی این فناوری هنوز فاصله زیادی با واقعیت دارد. نبود مدل درآمدی روشن، هزینه بالای پیاده‌سازی و ضعف در زیرساخت‌های مکمل، باعث شده تا این نسل از ارتباطات در ایران فعلا در حد وعده باقی بماند.
اینترنت ماهواره‌ای؛ رقیب تازه‌نفس
ظهور اینترنت ماهواره‌ای مثل استارلینک، تهدیدی جدید برای اپراتورهای سنتی است. این فناوری به‌ویژه در مناطق محروم که پوشش زمینی ضعیف است، می‌تواند مشتریان زیادی جذب کند. اگر صنعت داخلی نتواند کیفیت و قیمت خدمات خود را ارتقا دهد، ممکن است بخشی از بازارش را به این رقیب نوظهور ببازد. پروژه ملی توسعه فیبر نوری که هدف آن پوشش میلیون‌ها خانه و کسب‌وکار تا سال‌های پیش روست، می‌تواند نقطه عطفی در تاریخ ارتباطات کشور باشد. فیبر نه‌تنها سرعت و کیفیت اینترنت را چند برابرمی‌کند بلکه بستر لازم برای توسعه خدمات نوینی مثل تلویزیون اینترنتی، خدمات ابری و آموزش مجازی را فراهم می‌آورد.مصرف اینترنت در ایران هر سال رشد چشم‌گیری دارد. جوانان، کسب‌وکارهای آنلاین، و حتی بخش دولتی نیاز روزافزونی به پهن‌باند دارند.
این تقاضا، فرصتی طلایی برای اپراتورهاست تا با ارائه خدمات متنوع و بسته‌های خلاقانه، درآمدهای تازه‌ای خلق کنند. صنایع نفت و گاز، بنادر، شهرهای هوشمند و حتی بیمارستان‌ها می‌توانند از شبکه‌های اختصاصی بهره‌مند شوند. با این حال متاسفانه فشار قیمت دستوری تعرفه اجازه توسعه را از اپراتورهای تلفن همراه سلب کرده است. در حوزه مخابرات نیز خدماتی از جمله مکالمه تلفن ثابت یا خطوط تلفن ثابت اشباع شده و دیگر درآمد چشم‌گیر برای مخابرات ایجاد نمی‌کند.
لزوم بازنگری در سیاست تعرفه‌ای
پیش از هر چیز لازم است سیاست‌های تعرفه‌ای بازنگری شود. اپراتورها باید بتوانند متناسب با هزینه‌های واقعی و تورم، قیمت‌گذاری کنند. ایجاد یک نهاد مستقل تنظیم‌گر با نگاه حمایتی و نه صرفا دستوری، می‌تواند تعادل بین منافع مردم و پایداری شرکت‌ها را برقرار کند. این امر می‌تواند کلیدی‌ترین عامل در جهت تغییر مثبت در ساختار شرکت‌های حوزه ارتباطات باشد. مادامی که شرکت‌های این حوزه نتوانند هزینه‌های خود را از درآمد ارائه خدمات جبران نمایند، نمی‌توان به آینده این صنعت امیدوار بود.
فرصت‌های درآمدزایی اپراتورها
سرمایه‌گذاری در این صنعت سنگین است و تنها با اتکای به منابع داخلی شرکت‌ها نمی‌توان آن را پیش برد. جذب سرمایه‌گذاران خصوصی و حتی شرکای خارجی، در کنار ارائه مشوق‌های مالیاتی و تسهیلات اعتباری، می‌تواند موتور توسعه را روشن‌تر کند. تسریع در توسعه ۵G، ایجاد مراکز داده مدرن و ورود به عرصه خدمات ابری و هوش مصنوعی باید در دستور کار اپراتورها قرار گیرد. هرچه زودتر این فناوری‌ها تجاری شوند، فرصت‌های تازه درآمدی سریع‌تر ایجاد خواهند شد. صنعت ارتباطات باید برای شرایط بحرانی مثل قطع اینترنت، تحریم یا بحران‌های طبیعی برنامه پایداری داشته باشد. تنوع‌بخشی به زنجیره تامین تجهیزات و تکیه بیشتر بر تولید داخلی می‌تواند آسیب‌پذیری را کاهش دهد. از بسته‌های ترکیبی فیبر و موبایل گرفته تا خدمات اینترنت اشیا، راه‌های زیادی برای افزایش میانگین درآمد هر کاربر وجود دارد. همکاری با استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهای محلی نیز می‌تواند تنوع خدمات و جذابیت بازار را بیشتر کند.
دوراهی سخت و حساس ارتباطات
صنعت ارتباطات ایران در نقطه‌ای حساس ایستاده است. از یک‌سو مشکلاتی مانند قیمت‌گذاری دستوری، تحریم‌ها، قطع اینترنت و کمبود سرمایه‌گذاری، رشد آن را محدود می‌کنند. از سوی دیگر، فرصت‌های بزرگی مانند توسعه فیبرنوری، افزایش تقاضای اینترنت، خدمات ۵G صنعتی و بومی‌سازی تجهیزات پیش رویش قرار دارد. آینده این صنعت بستگی به آن دارد که چقدر مسیر سیاستگذاری اصلاح شود و جذب سرمایه به این صنعت صورت گیرد. اگر چنین شود، نه‌تنها کیفیت زندگی کاربران ارتقا می‌یابد، بلکه اقتصاد دیجیتال کشور نیز جهشی بزرگ خواهد داشت.
برای ارائه نظر خود وارد حساب کاربری خود شوید
نظرات